Kwasy omega 3 – składnik kluczowy dla zdrowia

Kwasy tłuszczowe omega-3 to jedne z najbardziej pożądanych składników we współczesnej diecie. Ich rola w profilaktyce zdrowotnej jest dobrze udokumentowana, a ich zastosowanie wykracza poza medycynę czy dietetykę – są wykorzystywane także w produkcji żywności, suplementów diety czy pasz. W tym artykule przyjrzymy się, czym są kwasy omega-3, gdzie występują, jakie mają właściwości oraz jak kształtuje się rynek i trendy w tej branży.

Czym są kwasy tłuszczowe omega-3?

Kwasy tłuszczowe omega-3 (zwane też kwasami tłuszczowymi n-3 lub ω-3) należą do grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA, ang. polyunsaturated fatty acids). Nazwa tego rodzaju kwasów tłuszczowych wiąże się z umiejscowieniem wiązań podwójnych w ich łańcuchu węglowym – ostatnie z nich znajduje się przy trzecim od końca atomie węgla. Związki te są niezbędne dla organizmu, a jako że nasze ciało nie potrafi ich syntetyzować w wystarczającej ilości – muszą być dostarczane z dietą.

Jakie wyróżniamy kwasy omega-3?

Kwasy omegas-3 obejmują całą grupę związków chemicznych, spośród których trzy kluczowe to ALA (kwas α-linolenowy), EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy).

Kwas α-linolenowy (ALA)

Najpowszechniej w pożywieniu występuje kwas ALA. Znaleźć go można w produktach roślinnych, np. olejach, nasionach i orzechach (sprawdź na przykład: właściwości oleju sojowego).

Spośród kwasów omega-3, ALA przynosi najmniejsze korzyści dla zdrowia. Należy on bowiem do grupy krótkołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (SC-PUFA), w przeciwieństwie do kwasów długołańcuchowych (LC-PUFA), jak EPA czy DHA, których spożywanie daje lepsze rezultaty. Wegetarianie i weganie często korzystają z ALA jako podstawy dostarczania omega-3 do organizmu. Stanowi on prekursor dla innych kwasów z tej grupy, jednak wydajność tych przemian wynosi jedynie ok. 5%.

Kwas eikozapentaenowy (EPA)

Związek ten znajduje się w rybach i owocach morza, a także w olejach z ryb takich, jak makrele, sardynki czy śledzie. Jest istotny w kontekście chorób układu krążenia – obniża poziom trójglicerydów we krwi i działa przeciwzakrzepowo, dzięki temu zmniejsza ryzyko dolegliwości sercowych. Jego przyjmowanie zaleca się także u pacjentów z depresją.

Kwas dokozaheksaenowy (DHA)

Jest on pozyskiwany z ryb, owoców morza, alg, a także jaj. DHA jest szczególnie ważny dla zdrowia mózgu i wzroku, gdyż spełnia istotną funkcję w komórkach siatkówki i neuronach. Wspiera sprawne przekazywanie sygnałów w tych strukturach, a także wspomaga aktywację rodopsyny – związku kluczowego dla prawidłowego widzenia. Dostarczanie kwasu DHA jest szczególnie istotne dla niemowląt, kobiet w ciąży i osób starszych.

Właściwości i znaczenie dla organizmu

Kwasy omega-3 przynoszą korzyści dla całego organizmu – wspierają funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, mózgu i odporności, działają przeciwzapalnie i wspomagają kondycję skóry. Z tego względu są one często składnikami funkcjonalnymi produktów spożywczych.

Korzyści, jakie przynosi dostarczanie do organizmu kwasów omega-3, to w szczególności:

• obniżenie poziomów trójglicerydów we krwi oraz zmniejszenie poziomu cholesterolu LDL (“złego”) i zwiększenie – HDL (“dobrego”),
• zmniejszenie ryzyka chorób serca (choroba niedokrwienna, udary, zawały, arytmie),
• spowalnianie rozwoju miażdżycy i nadciśnienia,
• redukcja stanów zapalnych, w szczególności w reumatoidalnych zapaleniach stawów,
• działanie przeciwbólowe,
• spowolnienie starzenia się komórek (działanie antyoksydacyjne),
• działanie przeciwnowotworowe,
• korzystny wpływ na funkcje poznawcze i zdrowie mózgu (np. w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, jak choroba Alzheimera czy demencja),
• osłabienie objawów depresji, choroby dwubiegunowej, zaburzeń rozwojowych u dzieci, a także poziomu stresu,
• wspomaganie utraty wagi przez hamowanie procesu lipogenezy, obniżanie poziomu glukozy i insuliny,
• korzystny wpływ na florę bakteryjną jelit,
• polepszenie działania układu odpornościowego,
• pozytywne efekty w kontekście rozwoju ciąży i płodu.

Na co jeszcze stosuje się kwasy omega-3? Przede wszystkim używa się ich u pacjentów z chorobami zapalnymi, nowotworowymi, zaburzeniami metabolicznymi, wspierają także profilaktykę i leczenie cukrzycy, nadciśnienia, chorób neurologicznych oraz chorób oczu.

Istotne jest to, że dla korzystnego działania kwasów omega-3 ważny jest ich stosunek do dostarczanych do organizmu kwasów omega-6, z którymi konkurują. Stosunek ten powinien wynosić co najmniej 1:1, a nawet 4:1. Typowy dla diety zachodniej nadmiar omega-6 w stosunku do omega-3 może zwiększać ryzyko stanów zapalnych i innych schorzeń, jak rak piersi czy prostaty.

W czym są kwasy omega 3? Źródła naturalne i przemysłowe

Kwasy omega-3 występują naturalnie w:

• tłustych rybach morskich (dorsz, śledź, makrela, sardynki, łosoś atlantycki),
• olejach roślinnych (np. olej sojowy, lniany, rzepakowy, konopny, oliwa z oliwek),
• orzechach i nasionach (np. chia i różne rodzaje orzechów),
• algach morskich, które stają się coraz popularniejszym źródłem DHA w przemyśle.

Warto pamiętać o tym, że z olejów roślinnych, orzechów i nasion pochodzi głównie kwas ALA, natomiast bardziej pożądane DHA i EPA znajdują się głównie w rybach i algach morskich.

Z punktu widzenia biznesu istotne są przede wszystkim oleje rafinowane, koncentraty omega-3 oraz mączki rybne, które są stosowane w produkcji żywności i pasz.

Zastosowanie omega-3 w przemyśle spożywczym i paszowym

Kwasy omega-3 są stosowane jako suplement diety, a także jako dodatek do żywności oraz pasz. Koncentraty omega-3 występują zazwyczaj jako kapsułki z olejem (najczęściej rybim lub pochodzącym z alg).

W żywności natomiast kwasami DHA czy EPA wzbogacane są takie produkty, jak:

• nabiał – produkty funkcjonalne: jogurty, mleko, margaryny z dodatkiem kwasów omega-3,
• produkty zbożowe i przekąski – pieczywo, batony, płatki śniadaniowe,
• mięso i jaja – są one wzbogacane w omega-3 dzięki paszom z olejem rybim lub algowym, którymi karmione są zwierzęta,
• żywność dla dzieci i niemowląt – w szczególności mleka modyfikowane z DHA.

Pasze są wzbogacane kwasami omega-3 dla poprawy zdrowia zwierząt, a także dla zwiększenia wartości odżywczej mięsa, mleka i jaj.

Rynek kwasów omega-3

Według raportów branżowych, globalny rynek omega 3 osiągnął w 2024 r. wartość 3,9 mld USD. Prognozuje się wzrost do ok. 7,4 mld USD do 2029 r. Największy udział mają suplementy diety, żywność funkcjonalna oraz pasze. Rośnie znaczenie technologii pozyskiwania omega-3 z alg, co wpisuje się w trend zrównoważonego rozwoju i redukcji rybołówstwa.

W przyszłości rynek omega-3 będzie się rozwijał w kierunku:

• źródeł roślinnych i wegańskich,
• stabilnych form w formie mikrokapsułek dodawanych do żywności,
• nowych aplikacji – np. w kosmetykach czy nutraceutykach,
• rozszerzenia zastosowań paszowych, by poprawić profil żywieniowy mięsa i nabiału.

Kwasy omega-3 są fundamentem zdrowej diety, a także częścią dynamicznie rosnącego segmentu rynku spożywczego. Ich naturalne źródła – ryby, oleje i orzechy – uzupełniane są przez nowoczesne technologie ekstrakcji i wzbogacania żywności. Produkty z omega-3 to odpowiedź na potrzeby konsumentów i szansa na wyróżnienie w segmencie zdrowej żywności.

Bibliografia:

• FAO/WHO: Fats and fatty acids in human nutrition. Report of an expert consultation, 2010
• EFSA Journal: Scientific Opinion on the health benefits of omega-3 fatty acids, 2012.
• Swanson D., Block R., Mousa S.A. Omega-3 fatty acids EPA and DHA: Health benefits throughout life. Adv Nutr. 2012.
• Buckley M.T. i in., Selection in Europeans on Fatty Acid Desaturases Associated with Dietary Changes, „Molecular Biology and Evolution”, 34 (6), 2017: 1307-1318
• https://www.marketsandmarkets.com/ResearchInsight/size-and-share-of-omega-3-market.asp