Znasz to uczucie, kiedy otrzymujesz awans, pochwałę od przełożonego lub wysoką ocenę na egzaminie, ale w głębi duszy czujesz, że to nie Twoja zasługa? Obawiasz się, że w końcu ktoś odkryje, iż nie jesteś tak kompetentny, jak myślą inni? Możesz odczuwać tak zwany syndrom oszusta, znany również jako impostor syndrome. To zjawisko psychologiczne, które dotyka wiele osób na różnych etapach kariery zawodowej i życia osobistego. Syndrom impostora jest szczególnie istotnym tematem w kontekście pracy, rozwoju zawodowego i employer brandingu, gdzie istotną rolę odgrywa pewność siebie i samoakceptacja pracowników.
Czym jest syndrom oszusta?
Syndrom oszusta to zjawisko psychologiczne polegające na przeświadczeniu, że nasze sukcesy zawodowe i życiowe wynikają jedynie z przypadku, a nie z faktycznych umiejętności. Osoby, które się z nim zmagają, często odbierają swoje osiągnięcia jako niezasłużone i czują, że nie dorównują oczekiwaniom innych. Pomimo licznych dowodów na ich kompetencje – takich jak awanse, pozytywne oceny przełożonych czy liczne rekomendacje – nadal wierzą, że nie spełniają standardów i że ich rzekoma niekompetencja prędzej czy później wyjdzie na jaw.
Paradoksalnie syndrom oszusta częściej dotyczy osób osiągających wysokie wyniki, utalentowanych i ambitnych. W historii znamy wiele przykładów wybitnych osobistości, które przyznawały się do zmagania z poczuciem nieadekwatności. Obecnie psycholodzy wskazują, że to doświadczenie nie jest rzadkością – szacuje się, że około 70% osób przynajmniej raz w życiu czuło się w ten sposób. Warto również zauważyć, że syndrom oszusta częściej dotyka kobiety, co może mieć swoje źródło w różnicach społecznych, kulturowych oraz oczekiwaniach stawianych przez otoczenie.
Przyczyny syndromu oszusta – dlaczego nie doceniamy siebie?
Syndrom impostora nie powstaje bez powodu – zwykle jest wynikiem złożonego procesu, na który wpływają zarówno doświadczenia życiowe, jak i społeczne uwarunkowania. Do głównych przyczyn należą:
- wychowanie i środowisko rodzinne – osoby wychowywane w rodzinach, gdzie przykładano dużą wagę do osiągania sukcesów lub gdzie często słyszały pochwały za wyniki, a nie za wysiłek, mogą być bardziej narażone na rozwój syndromu oszusta,
- perfekcjonizm – ludzie z tendencją do perfekcjonizmu często wyznaczają sobie nierealistycznie wysokie standardy,
- społeczne stereotypy i oczekiwania – wpływ kulturowych norm oraz presji społecznej może powodować, że niektórzy, szczególnie kobiety, odczuwają trudności z uwierzeniem w swoje kompetencje,
- niskie poczucie własnej wartości – osoby z syndromem oszusta często mają niską samoocenę i tendencję do deprecjonowania własnych osiągnięć.
Objawy syndromu oszusta – na co warto zwrócić uwagę?
Syndrom oszusta przejawia się na różne sposoby, a do najczęściej występujących objawów należą:
- lęk przed „zdemaskowaniem” – silny strach przed ujawnieniem rzekomej „niekompetencji”. Osoby wierzą, że wkrótce ktoś odkryje, że nie posiadają wymaganych umiejętności,
- minimalizowanie własnych osiągnięć – tendencja do bagatelizowania sukcesów i pochwał, tłumacząc je szczęściem lub sprzyjającymi okolicznościami, a nie swoimi zdolnościami,
- trudność w przyjmowaniu komplementów – kwestionowanie pochwał i powątpiewanie w ich szczerość,
- przekonanie o „oszukiwaniu” – takie osoby czują się jakby „udawały” osobę na odpowiednim stanowisku lub poziomie kompetencji, przez co mają trudności z uwierzeniem, że ich działania są autentycznie wartościowe,
- nadmierne przygotowywanie się i unikanie nowych wyzwań – w obawie przed ewentualną porażką lub brakiem kompetencji, osoby z syndromem oszusta przygotowują się w nadmiarze lub unikają podejmowania nowych inicjatyw.
Jak pracodawcy mogą wspierać pracowników z syndromem oszusta?
Employer branding to nie tylko promocja atrakcyjnego wizerunku firmy, ale także troska o rozwój i zdrowie psychiczne pracowników. Pomoc w radzeniu sobie z syndromem oszusta to jeden ze składowych dbania o dobrą atmosferę w pracy. Jak organizacje i przedsiębiorstwa mogą wspierać osoby dotknięte impostor syndrome?
Ułatwienie dostępu do szkoleń oraz rozwoju osobistego, poprzez stworzenie możliwości nauki i zdobywania nowych umiejętności w miejscu pracy, może pomóc pracownikom w budowaniu pewności siebie. Regularne, konstruktywne informacje zwrotne pozwalają lepiej zrozumieć swoje rzeczywiste osiągnięcia i kompetencje, co wspiera rozwój zawodowy kadry.
Organizacje dbające o zdrową równowagę między pracą a życiem prywatnym skutecznie przyczyniają się do redukcji stresu oraz obniżenia poczucia winy u pracowników. Tworzenie środowiska wsparcia i zrozumienia oraz otwartość na rozmowy o trudnościach emocjonalnych i psychologicznych wzmacniają u pracowników poczucie przynależności i akceptacji.
Jak samodzielnie radzić sobie z syndromem oszusta?
Osoby zmagające się z syndromem oszusta muszą pracować nad przełamywaniem negatywnych przekonań o sobie i wzmacnianiem poczucia wartości.
Zamiast minimalizować sukcesy, warto starać się świadomie doceniać wysiłek i włożoną pracę. Pisanie dziennika sukcesów pomoże w bardziej obiektywnym spojrzeniu na własne osiągnięcia.
Ważne jest identyfikowanie krytycznych myśli i próba zamiany ich na bardziej pozytywne lub realistyczne. Zamiast myśleć „udało mi się tylko przez przypadek”, warto spróbować „zasłużyłem na to dzięki swojej ciężkiej pracy”.
W niektórych przypadkach wsparcie psychologa lub terapeuty może pomóc w zrozumieniu przyczyn i nauczyć technik radzenia sobie z syndromem oszusta. Terapia to skuteczny sposób na wzmocnienie samoakceptacji i zbudowanie pewności siebie.
Dobrą strategią jest także świadome wchodzenie w sytuacje, które budzą lęk przed porażką, może pomóc w przełamywaniu ograniczeń. Warto pamiętać, że każdy błąd to okazja do nauki, a nie dowód na brak kompetencji.
Syndrom oszusta jest doświadczeniem wielu osób, zwłaszcza tych, które osiągają sukcesy i są ambitne. W kontekście pracy i employer brandingu warto, aby firmy wspierały swoich pracowników w radzeniu sobie z poczuciem nieadekwatności. Zrozumienie tego zjawiska oraz udostępnienie narzędzi do jego pokonywania może wpłynąć na efektywność i zaangażowanie zespołu, a także na ogólną atmosferę w organizacji. Każdy sukces, nawet jeśli wydaje się przypadkowy, jest wynikiem determinacji, wysiłku i realnych umiejętności.
